Ustawy o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym oraz zmianie niektórych innych ustaw

Stanowisko Rady Szkolnictwa Wyższego i Nauki Związku Nauczycielstwa Polskiego odnośnie projektu z dnia 16 lipca 2013 r. Ustawy o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym oraz zmianie niektórych innych ustaw.

w ramach uczenia się
przez całe życie m.in. poprzez system potwierdzania posiadanych przez nich
kompetencji zdobytych poza systemem szkolnictwa wyższego.
2. Zapewnienie lepszej jakości kształcenia przy uwzględnieniu autonomii programowej
uczelni obejmujące m.in.:
– wprowadzenie mechanizmów systemowych ograniczenia kształcenia na kierunkach
tzw. „masowych”,
– dostosowanie profili kształcenia do potrzeb rynku pracy,
– wyspecjalizowanie uczelni zawodowych w kształceniu na kierunkach praktycznych
z odpowiednim udziałem zajęć kształtujących kompetencje społeczne
i praktyczne umiejętności studenta,
– wydłużenie praktyk studenckich na studiach o profilu zawodowym,
– szersze włączenie osób z doświadczeniem praktycznym do procesu kształcenia,
– utworzenie ogólnopolskiej bazy prac dyplomowych,
– zmiany rozszerzające możliwości kształcenia interdyscyplinarnego,
– umożliwienie wydłużenia kształcenia na drugim stopniu poprzez zwiększenie
maksymalnej liczby semestrów z 4 do 5.
3. Zwiększenie nadzoru i kontroli funkcjonowania systemu szkolnictwa wyższego ze
strony ministra szkolnictwa wyższego i nauki w wyniku:
– zwiększenia zaangażowania w przestrzeganie na uczelniach obowiązującego prawa
w tym wprowadzenie możliwości kontroli statutów uczelni przed ich wejściem
w życie,
– bieżącego monitorowania uprawnień do prowadzenia kierunków kształcenia,
w tym minimów kadrowych,
– usprawnienia trybu zawieszania i cofania uprawnień do prowadzenia studiów na
określonym kierunku i poziomie kształcenia,
– dostępu do informacji o uczelniach, które nie przestrzegają prawa,
– stworzenia „listy ostrzeżeń” zawierającej informacje o uczelniach, w stosunku do
których toczy się lub zakończono postępowanie w sprawie zawieszenia i cofnięcia
uprawnień do prowadzenia studiów na określonych kierunkach, poziomach i
profilach kształcenia, a także o kierunkach studiów, które otrzymały negatywną
ocenę Polskiej Komisji Akredytacyjnej,
– wzmocnienia ochrony praw studentów m.in. poprzez uniemożliwienie
wprowadzania nowych opłat w trakcie studiów oraz wprowadzenie terminu na
podpisywanie z kandydatami na studia/studentami umów w sprawie warunków
odpłatności związanych ze studiami,
– wprowadzenia ogólnopolskiego systemu monitorowania karier zawodowych
absolwentów przez ministra w oparciu o ogólnopolskie zasoby danych (System
Informacji o Szkolnictwie Wyższym i ZUS).
Natomiast w obszernym pakiecie proponowanych regulacji określanych jako
doprecyzowanie niektórych rozwiązań w oparciu o dotychczasowe doświadczenia
z wdrażania nowelizacji z roku 2011 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym oprócz
zapisów korzystnych wg Rady SzWiN ZNP dla środowiska akademickiego lub faktycznie
porządkujących tzn. niebudzących kontrowersji, znajdują się propozycje dotyczące
kwestii pracowniczych oraz ograniczenia uprawnień konstytucyjnej reprezentacji
pracowników tzn. związków zawodowych, które uznajemy za niewłaściwe i wnioskujemy
o ich wycofanie z projektu nowelizacji bądź proponujemy inne zapisy.
Rada Szkolnictwa Wyższego i Nauki ZNP wyraża zdecydowany sprzeciw wobec
propozycji dotyczącej uchylenia przepisu umożliwiającego zawarcie ponadzakładowego
układu zbiorowego pracy dla cywilnych pracowników uczelni publicznych przez ministra
nadzorującego uczelnie (zmiana 82 w art. 152 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym).
Proponowany zapis ogranicza związkom zawodowym reprezentującym pracowników
prawo do dialogu społecznego i rokowań zbiorowych w obszarze szkolnictwa wyższego.
Naszym zdaniem propozycja zawarta w projekcie narusza prawa związków zawodowych
jako reprezentacji pracowników zagwarantowane w art. 59 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483 wraz z późniejszymi
zmianami) oraz zapisy Konwencji nr 98 Międzynarodowej Organizacji Pracy, gdyż
uniemożliwia związkom zawodowym prowadzenie rokowań dotyczących zawarcia
ponadzakładowego układu zbiorowego pracy. Pragniemy podkreślić, że argumentacja
przedstawiona przez Ministerstwo w „Uzasadnieniu projektu ustawy” nie jest zgodna ze
stanem prawnym i faktycznym, gdyż w świetle przepisów art. 3 i 31 ustawy Kodeks pracy
pracodawcą jest uczelnia publiczna, a rektor wykonuje za pracodawcę (uczelnię)
czynności z zakresu prawa pracy. Ponadto przy ocenie kompetencji ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego w zakresie możliwości zawierania ponadzakładowego
układu zbiorowego pracy należy uwzględnić co najmniej następujące zapisy zawarte
w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym:
– uczelnia publiczna jest tworzona przez państwo reprezentowane przez właściwy
organ władzy lub administracji publicznej (art. 2 ust. 1 pkt 2),
– utworzenie publicznej uczelni akademickiej jej likwidacja, zmiana nazwy oraz
połączenie z inną uczelnią publiczną następują w drodze ustawy (art. 18 ust. 1) natomiast
utworzenie publicznej uczelni zawodowej, jej likwidacja, zmiana nazwy
oraz połączenie z inną publiczną uczelnią zawodową następują w drodze rozporządzenia
ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego (art. 18 ust. 2),
– władze publiczne, na zasadach określonych w ustawie, zapewniają uczelniom
publicznym środki finansowe niezbędne do wykonywania ich zadań (art. 15 ust. 1),
– wydatki budżetu państwa planowane na finansowanie działalności uczelni
publicznych, w części dotyczącej wynagrodzeń waloryzowane są corocznie, co
najmniej o średnioroczny wskaźnik wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze
budżetowej ustalony w ustawie budżetowej na dany rok budżetowy (art. 93 ust. 1),
– minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego sprawuje nadzór nad zgodnością
działań uczelni z przepisami prawa i statutem …, a także nad prawidłowością
wydatkowania środków publicznych (art. 33 ust. 1).
Stosownie do przytoczonych przepisów wprawdzie minister właściwy do spraw
szkolnictwa wyższego nie określa bezpośrednio wysokości środków na wynagrodzenia w
uczelni publicznej, ale jest organem administracji publicznej reprezentującym właściciela
(państwo) sprawującym ustawowy nadzór nad uczelniami publicznymi i przekazującym
niezbędne środki publiczne do realizacji zadań przez uczelnie (przeciętnie ok. 90 %
całości przychodów uczelni). Zdaniem Rady Szkolnictwa Wyższego Nauki Związku
Nauczycielstwa Polskiego minister do spraw szkolnictwa wyższego jest stroną właściwą
do zawarcia ponadzakładowego układu zbiorowego pracy dla cywilnych pracowników
uczelni publicznych i dlatego wnioskujemy o wykreślenie z projektu nowelizacji ustawy
Prawo o szkolnictwie wyższym zmian dotyczących art. 152.
Uważamy za niekorzystne dla środowiska akademickiego lub kontrowersyjne
także następujące regulacje zaproponowane w projekcie ustawy o zmianie ustawy Prawo
o szkolnictwie wyższym:
– ograniczenie kompetencji Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego (zmiana 6
w art. 9 ust. 2 i zmiana 31 – wykreślenie pkt 6 w art. 45 ust. 3) – wnosimy o utrzymanie
tych uprawnień Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego,
– nadmierna ingerencja w zasady funkcjonowania Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa
Wyższego (zmiana 33 ust. 1c i 1e w art. 46c – wnosimy o wykreślenie tych zapisów),
– przyznanie osobowości prawnej konferencjom rektorów (zmiana 39 w art. 54 ust. 1
i 2) – wnioskujemy o pozostawienie zapisów art. 54 w dotychczasowym brzmieniu,
– zmniejszenie do 30 pkt ECTS na studiach podyplomowych (zmiana 5 w art. 8a), co
może prowadzić do obniżenia jakości kształcenia – wnioskujemy o utrzymanie
limitu 60 pkt ECTS,
– ograniczenie możliwości otrzymania urlopu naukowego tylko do przypadków
wykonywania badań naukowych poza uczelnią (zmiana 69 w ust. 1 art. 134) –
wnosimy o wykreślenie słów „w celu przeprowadzenia badań poza uczelnią”,
– zastąpienie orzeczenia lekarza ubezpieczenia zdrowotnego, leczącego nauczyciela
akademickiego orzeczeniem lekarza medycyny pracy przy ubieganiu się o urlop dla
poratowania zdrowia (zmiana 69 w ust. 7 art. 134) – wnioskujemy o utrzymanie
dotychczasowego zapisu,
– wycofanie gwarancji demokratycznego wyłaniania, tj. w drodze wyborów, uczelnianej
komisji dyscyplinarnej (zmiana 74 w ust. 1 art. 143), co może zagrozić ich
niezawisłości w zakresie orzekania ujętej w ust. 3 art. 143 – wnosimy o utrzymanie
zapisu ust. 1 art. 143 w dotychczasowym brzmieniu,
– wprowadzenie możliwości prowadzenia posiedzenia komisji dyscyplinarnej w przypadku
usprawiedliwionej nieobecności obwinionego np. przebywającego w szpitalu,
na zwolnieniu lekarskim, itp. (zmiana 78 w ust. 2 art. 146) – wnioskujemy
o wykluczenie możliwości prowadzenia posiedzenia komisji pod nieobecność
obwinionego w przypadku, jeśli jest to nieobecność usprawiedliwiona.
Natomiast za zgodne z oczekiwaniami środowiska akademickiego uważamy
poniższe propozycje, które Rada Szkolnictwa Wyższego i Nauki ZNP zdecydowanie
popiera:
– pakiet zapisów obejmujących wprowadzenie narzędzi stymulujących proces
komercjalizacji wyników badań i powiązanie uczelni z sektorem przedsiębiorstw
poprzez zagwarantowanie pracownikom nauki praw własności intelektualnej wraz
z wymiernymi korzyściami finansowymi. Rozwiązania te są spójne z zaleceniami
Komisji Europejskiej z dnia z dnia 11 marca 2005 r. ujętymi w Europejskiej Karcie
Naukowca (tekst mający znaczenie dla EOG; Dz.U. L 75 z 22.3.2005, s. 67-77)
Wnosimy natomiast w proponowanych zmianach 51 i 52 ujętych w artykułach od
86c do 86h rozszerzenie uprawnień i grona beneficjentów tych zmian na wszystkich
pracowników uczelni, a nie tylko pracowników naukowych lub naukowo-dydaktycznych,
– wyłączenie przychodów własnych uczelni publicznej spod rygorów ustawy o finansach
publicznych (zmiana 60 art. 98a),
– doprecyzowanie przypadków odstąpienia od obowiązku przeprowadzania konkursu,
w tym w przypadku zatrudniania na czas nieokreślony nauczyciela akademickiego
przy przedłużeniu umowy i zatrudnianiu na tym samym stanowisku, jeżeli pierwsza
umowa była zawarta na czas nie krótszy niż trzy lata (zmiana 65 art. 118a ust. 4)
– podniesienie przy określaniu biernego prawa wyborczego granicy wieku nauczycieli
akademickich do 67 lat (zmiana 44 w art. 44 ust. 1 pkt 3); wnosimy jednak
o wprowadzenie dla pracowników niebędących nauczycielami akademickimi podo5
bnej granicy wynikającej z ustawowego wieku, w którym pracownik nabywa
uprawnienia emerytalne (chodzi o równe traktowanie wszystkich grup pracowniczych
w uczelni).
Ponadto do proponowanych w Projekcie regulacji wnioskujemy o wprowadzenie
następujących zmian i uzupełnień (wyróżnienie boldem):
– zmiana 27 skorygowanie brzmienia ust. 1 art. 37:
„Art. 37. 1. Jeżeli uczelnia publiczna narusza przepisy ustawy prawa lub statut,
minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego wzywa organy uczelni do
zaprzestania tej działalności i usunięcia jej skutków, wyznaczając w tym celu
odpowiedni termin.”.
Proponowany zapis jest spójny z analogicznym zapisem w ust. 1 art. 38.
– zmiana 34 uzupełnienie treści ust. 2 art. 48 w brzmieniu:
„2. Członkowie Komisji w liczbie 45, w tym przewodniczący Komisji i sekretarz,
powoływani są spośród kandydatów zgłoszonych przez Radę, Konferencję
Rektorów Akademickich Szkół Polskich, Konferencję Rektorów Zawodowych Szkół
Polskich, Parlament Studentów Rzeczypospolitej Polskiej, senaty uczelni oraz
ogólnokrajowe stowarzyszenia naukowe, i organizacje pracodawców i reprezentatywne
ogólnopolskie organizacje związkowe. Pozostałych 45 członków Komisji
minister powołuje spośród osób pełniących funkcję członka Komisji w dotychczasowej
kadencji, uwzględniając ocenę ich pracy dokonywaną przez prezydium
Komisji.”
– zmiana 40 uzupełnienie treści ust. 2 art. 56 w brzmieniu:
„2. Rektor uczelni publicznej przekazuje ministrowi właściwemu do spraw
szkolnictwa wyższego, w terminie 14 dni od dnia podjęcia, uchwałę senatu
w sprawie przyjęcia lub zmiany statutu wraz z opiniami związków zawodowych
działających w uczelni, o których mowa w art. 56 ust. 1. Statut wchodzi w życie
po upływie 30 dni od dnia doręczenia ministrowi, jeżeli w tym terminie minister nie
wezwał uczelni publicznej do usunięcia niezgodnych z prawem postanowień
statutu.”
Opinie związków są ustawowo umocowane jako element procedury uchwalania oraz
zmiany statutu, uważamy zatem, że powinny być przekazywane wraz z uchwałą
senatu do ministra nadzorującego uczelnię. Poza tym mogą one ułatwić ministrowi
wskazanie postanowień statutu niezgodnych z obowiązującym prawem.
– zmiana 68 w dodanym ust. 5 do art. 132 wnosimy o uwzględnienie przy okresowej
ocenie nauczycieli akademickich wszystkich istotnych elementów podanych w zaleceniach
Komisji Europejskiej z dnia z dnia 11 marca 2005 r. ujętych w Europejskiej
Karcie Naukowca w brzmieniu:
„Systemy oceny pracowników
Grantodawcy i/lub pracodawcy powinni wprowadzić dla wszystkich naukowców,
w tym dla starszych pracowników naukowych, systemy oceny pracowników w celu
regularnej oceny ich wyników zawodowych przeprowadzanej w sposób przejrzysty

przez niezależną (zaś w przypadku starszych pracowników naukowych najlepiej
przez międzynarodową) komisję.
Tego typu procedury oceny pracowników powinny odpowiednio uwzględniać
ogólną kreatywność naukową oraz wyniki badań naukowców, np. publikacje,
patenty, zarządzanie badaniami naukowymi, nauczanie/prowadzenie wykładów,
opiekę naukową, doradztwo, współpracę krajową lub międzynarodową, obowiązki
administracyjne, działania w zakresie szerzenia świadomości naukowej w społeczeństwie
oraz mobilność, a także powinny być brane pod uwagę w kontekście
rozwoju zawodowego.”
Niezależnie od ww uwag i propozycji Rada Szkolnictwa Wyższego i Nauki
stwierdza, że zakres proponowanych regulacji nie obejmuje wszystkich ważnych i aktualnych
problemów funkcjonowania szkolnictwa wyższego w Polsce. W zaproponowanym
przez resort projekcie Ustawy o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym oraz
niektórych innych ustaw brakuje bowiem ustawowych gwarancji wzrostu nakładów
finansowych na szkolnictwo wyższe i płac w tym sektorze w odniesieniu do przeciętnego
wynagrodzenia w gospodarce narodowej oraz rozwiązań poprawiających status zawodowy
i stabilność zatrudnienia nauczycieli akademickich. Dotychczasowe doświadczenia
ze stosowania przepisów ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym wykazały, że rektorzy w
większości uczelni publicznych zatrudniają nauczycieli akademickich na czas określony.
Ten problem dotyczy zwłaszcza młodych pracowników lub pracowników podwyższających
swoje kwalifikacje – uzyskujących kolejne stopnie naukowe (doktora lub doktora
habilitowanego). Praktyki te naruszają unijną dyrektywę 99/70/WE z dnia 28 czerwca
1999 roku o pracy na czas określony, która zobowiązuje kraje członkowskie do
wprowadzenia przepisów zapobiegających nadużywaniu kontraktów terminowych.
Ponadto są niespójne z zaleceniami Komisji Europejskiej z dnia 11 marca 2005 roku
w sprawie Europejskiej Karty Naukowca oraz Kodeksu postępowania przy rekrutacji
pracowników naukowych w zakresie zapewnienia młodym pracownikom nauki możliwości
rozwoju naukowego i stabilnych warunków zatrudnienia oraz uznania kompetencji
pracowników naukowych ze stopniem doktora.
W kwestii wynagrodzeń pracowników szkolnictwa wyższego Rada stoi na
stanowisku, że ustawowe zagwarantowanie wynagrodzeń odnoszące się do tej samej
realnej podstawy w postaci średniego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej
określanej corocznie w ustawie budżetowej zapewni nie tylko stabilizację statusu
zawodowego nauczycieli akademickich, ale pozwoli im na pełniejsze zaangażowanie się
w działalności dydaktycznej i naukowej w podstawowym miejscu pracy, co będzie szansą
na wzmacnianie etosu i marki uczelni w kraju i zagranicą. Istotne jest również jasne
uregulowanie uprawnień organizacji związkowych w uczelniach publicznych przy
ustalaniu zasad podziału środków na wynagrodzenia. Ma to istotne znaczenie dla
efektywnego i akceptowalnego społecznie wdrażania ambitnego rządowego programu
poprawy wynagrodzeń pracowników państwowych szkół wyższych angażującego w latach
2013-2015 znaczące wydzielone środki publiczne.

Mając na uwadze przedstawione argumenty i uwarunkowania Rada Szkolnictwa
Wyższego i Nauki ZNP wnioskuje o przyjęcie zmiany 81 dotyczącej treści wprowadzenia
w ust. 1 art. 151 oraz pkt 1 tego ustępu w następującym brzmieniu:
„1. Warunki wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych
z pracą dla pracowników zatrudnionych w uczelni publicznej do czasu objęcia ich
układem zbiorowym pracy lub regulaminem wynagradzania określi, w drodze
rozporządzenia, minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego w porozumieniu
z ministrem właściwym do spraw pracy, ustalając:
1) wysokość minimalnej oraz maksymalnej stawki wynagrodzenia zasadniczego
w odniesieniu do poszczególnych stanowisk oraz wysokość i warunki
przyznawania innych składników wynagrodzenia, tak aby wysokość przeciętnego
miesięcznego wynagrodzenia w uczelni publicznej, w poszczególnych
grupach pracowników nie była niższa:
a) od dnia 1 stycznia 2014 r.:
– w grupie stanowisk profesorów – od 285%
– w grupie stanowisk docentów, adiunktów i starszych wykładowców,
starszych kustoszy dyplomowanych, starszych dokumentalistów
dyplomowanych, kustoszy dyplomowanych i dokumentalistów
dyplomowanych, a także adiunktów bibliotecznych i adiunktów
dokumentacji i informacji naukowej – od 185%,
– w grupie stanowisk asystentów, wykładowców, lektorów,
instruktorów, asystentów bibliotecznych, asystentów dokumentacji
i informacji naukowej – od 100%,
– w grupie pracowników niebędących nauczycielami akademickimi
od 100%
prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto
w gospodarce określonego w ustawie budżetowej na 2014 r.,
b) od dnia 1 stycznia 2015 r.:
– w grupie stanowisk profesorów – od 300%
– w grupie stanowisk docentów, adiunktów i starszych wykładowców,
starszych kustoszy dyplomowanych, starszych dokumentalistów
dyplomowanych, kustoszy dyplomowanych i dokumentalistów
dyplomowanych, a także adiunktów bibliotecznych i adiunktów
dokumentacji i informacji naukowej – od 200 %,
– w grupie stanowisk asystentów, wykładowców, lektorów,
instruktorów, asystentów bibliotecznych, asystentów dokumentacji
i informacji naukowej – od 105%,
– w grupie pracowników niebędących nauczycielami akademickimi
od 105%
prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto
w gospodarce określanego corocznie w ustawie budżetowej,
przy czym zasady podziału środków na wynagrodzenia dla pracowników
uczelni są uzgadniane z zakładowymi organizacjami związkowymi, a wysokość
indywidualnych stawek poszczególnych składników wynagrodzenia
pracowników uczelni ustala rektor, o ile statut uczelni nie stanowi inaczej;”.

Pragniemy przypomnieć, że problem ustawowych gwarancji wzrostu nakładów na
szkolnictwo wyższe i płac w tym sektorze był wielokrotnie podnoszony w Parlamencie
podczas ostatniej nowelizacji ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, także osobiście
przez Panią Minister Barbarę Kudrycką m. in. w trakcie posiedzenia Senatu RP w dniu
2 marca 2011 roku.
Reasumując, Rada Szkolnictwa Wyższego i Nauki ZNP po przeanalizowaniu
przedstawionego przez Rząd obszernego Projektu zmiany przepisów w sektorze szkolnictwa
wyższego stwierdza, że zakres proponowanych regulacji dotyczy uporządkowania
wielu istotnych kwestii w zakresie poprawy jakości kształcenia i funkcjonowania uczelni
w warunkach nadchodzącego niżu demograficznego, ale nie zawiera mechanizmów
systemowych gwarancji wzrostu nakładów finansowych na szkolnictwo wyższe i płac
w tym sektorze oraz rozwiązań dotyczących poprawy statusu zawodowego nauczycieli
akademickich zgodnych z dyrektywami i zaleceniami Unii Europejskiej.
Oczekujemy wnikliwego rozważenia zgłoszonych przez nas uwag i propozycji,
a także wyrażamy nadzieję, że podniesione problemy dotyczące kwestii pracowniczych,
zwłaszcza regulacji w zakresie wynagrodzeń, zostaną rozwiązane w duchu konstruktywnego
dialogu społecznego.